آدميان به اميد زنده‌اند
اميد و اميدواري لازمه حيات آدمي است و بدون آن، بنيان حيات مادي و معنوي بشر فرو مي‌ريزد. اگر اميد به پاداش مادي يا معنوي از زندگي انسانها رخت بربندد، انگيزه فعاليت‌هاي فردي و اجتماعي او از بين مي‌رود. در اين حالت انجام هر گونه فعاليت مثبت از ساده‌ترين تا تخصصي‌ترين شكل آن، كاملاً دور از انتظار است. به تعبير ساده‌تر، آدميان به اميد زنده‌اند.
اميد و اميدواري يكي از ضرورت‌هاي زندگي انسانها، همچنين يكي از شاخصهاي اصلي توسعه در سالهاي پاياني سده بيستم است كه انديشمندان علوم انساني، اجتماعي و سياستگذاران به آن توجه كرده‌اند؛ طوري كه در اين سالها شاهد رشد چشمگير پژوهشها در حوزه اميد و اميدواري و همچنين مفاهيم مرتبط با آن هستيم. پژوهشهايي كه برخي از آنها حكايت از نسبت دو سويه اميد و اميدواري با مفاهيمي مانند اعتماد، حمايت اجتماعي، مشاركت اجتماعي، رضايت از زندگي و… دارند و مفاهيم بنيادين سرمايه اجتماعي را تشكيل مي‌دهند. برخي از اين عوامل نيز افزايش يا كاهش اميد و اميدواري و متغيرهاي تأثير گذار بر آن را واكاوي مي‌كنند.
امروزه با گسترش فن‌آوريهاي اطلاعاتي و ارتباطاتي، رسانههاي جمعي و از ابزارهاي اصلي اثرگذار بر نگرشها، ارزشها، هنجارها و رفتار مردم جوامع مختلف هستند. كاركردهاي متنوع آموزشي، اطلاعرساني، همبستگي و سرگرمي خود، در اين ميان، راديو و تلويزيون به علت دسترسي آسان و جذابيتهاي بينظير، در رأس پر مخاطبترين رسانههاي جمعي است و نقشي بسيار اساسي در اميدبخشي به مردم و گسترش اميدواري اجتماعي دارد. راديو و تلويزيون با قالبهاي متنوع، ظرفيت بالايي در انتقال مفاهيم و مضامين اميدبخش و نشاط‌آور به مخاطبان دارد. در كشور ما نيز اقشار مختلف از اين دو رسانه بيش از هر رسانه ديگري استقبال مي‌كنند. ازاين‌رو، مخاطبان بيشتر اطلاعات روزمره خود را از طريق رسانه دريافت و درباره بسياري از پديدههاي اجتماعي قضاوت مي‌كنند.
اميد و اميدواري اجتماعي در جامعه اسلامي، موضوعي است كه به ويژه در سالهاي اخير به علت حجم گسترده تبليغات سوء و مأيوس‌كننده رسانههاي معارض جمهوري اسلامي و سياه‌نماييهاي گسترده نسبت به مسائل داخلي، رسانه ملي را به عنوان فراگيرترين نهاد فرهنگي و رسانهاي كشور براي تقويت و ارتقاي سطح اميدواري اجتماعي و چگونگي مقابله با نااميدي در كشور به چالش كشيده است.اين مقاله در پي فهم مباني، ابعاد و راهبردهاي اميدآفريني اجتماعي در رسانه ملي و شناخت متغيرهاي مهم اثرگذار بر اميدواري اجتماعي است. بدين منظور مفهوم‌شناسي اميد و اميدواري اجتماعي و بحث سرمايه اجتماعي و مؤلفه‌هاي آن امري ضروري است. مضاف بر اين، نقش رسانه ملي و بايدها و نبايدهاي آن در اميدواري اجتماعي در قالب نظريه‌هاي اجتماعي، رفتاري رسانه‌ها و نيز نظريه هنجاري مسئوليت اجتماعي رسانه‌ها شرح داده شده است.در ادامه با بهرهگيري از روش كيفي مصاحبه و روش تحليل تماتيك، ديدگاه‌هاي متخصصان و كارشناسان حوزه روانشناسي و ارتباطات درباره ابعاد و راهبردهاي گسترش اميدواري اجتماعي در رسانه ملي گردآوري و تحليل شده است.مجموع مباحث يادشده نشان مي‌دهد اميدواري اجتماعي، انتظار آيندهاي روشن در عموم افراد جامعه و تلاش و كوشش مستمر، مفيد و مثبت براي دستيابي به آن است. متغيرهايي از جمله اعتماد اجتماعي، مشاركت اجتماعي، حمايت اجتماعي و… كه مؤلفه‌هاي سرمايه اجتماعي را تشكيل مي‌دهند، از متغيرهاي مؤثر بر اميدواري اجتماعي هستند. در اين ميان رسانه ملي با تقويت اين مؤلفه‌ها مي‌تواند نقش مؤثري بر ارتقاء سطح اميدواري اجتماعي در جامعه ايفا كند.همچنين با مروري بر كاركردهاي رسانه، نقش رسانه‌ها در تقويت همبستگي اجتماعي و به دنبال آن افزايش اميد جمعي مشخص شده و به دنبال آن با طرح نظريه تأثير پيام‌هاي ارتباطي به ويژه نظريه كاشت و نظريه چارچوب سازي، نقش رسانه ملي در تقويت و كاشت باورها، نگرشها و تلقي‌هاي اميدوارانه نسبت به وقايع پيراموني تبيين شد.
همچنین نشاط و شادی توام با امید در یک جامعه آنقدر با اهمیت است که در دین اسلام هم بارها به آن اشاره شده است. از دیدگاه اسلام زندگی بانشاط، نعمت و رحمت خداست و زندگی توأم با گریه و زاری و ناله و افسردگی، خلاف رحمت و نعمت خداست چرا که شادی باعث نشاط و امید و غم و اندوه باعث افسردگی و یأس و ناامیدی است. اسلام همواره زدودن اندوه را از دل افراد مؤمن سفارش می‌کند. در این راستا حضرت علی(ع) می فرماید: سوگند به آن که همه صداها را می شنود، هر کس دلی را شاد سازد، خدا از آن شادمانی لطفی بیافریند و چون به مصیبتی گرفتار شود، آن لطف همچون آبی که از بلندی جریانیافته به سوی آن مصیبت روانه شده و آن را از او دور می گرداند و امام صادق(ع) نیز می فرماید: کسی از شما فکر نکند که اگر مؤمنی را شاد کند تنها او را شاد ساخته، بلکه به خدا قسم ما را و بلکه رسول خدا را شاد کرده است. تحقیقات و بررسیهای گسترده در این زمینه نشان می‌دهد اعتقادات و باورهای مذهبی و دینی مردم جامعه با نشاط آنها در ارتباط است. افرادی که امید به آینده دارند و به باورهای دینی اعتقاد دارند و از خلاف و نابهنجاری‌ها به دور هستند، نشاط بیشتری دارند.از اینرو افرادی که در مراسم مذهبی و محافل دینی شرکت می‌کنند به دلیل اینکه احساس همبستگی اجتماعی می‌کنند، نشاط بیشتری را نیز تجربه خواهند کرد. تحقیقات و آمارها نشان می‌دهد 61 درصد از افرادی که در محافل دینی شرکت می‌کنند احساس شادابی‌شان به دلیل پیوند و حمایت اجتماعی است.افراد یک جامعه در گروههای سنی متفاوت نیاز به شادابی دارند و برای دستیابی به این مهم بایدیک‌دسته فاکتورهای اساسی را مدنظر قرار دهند. بسیاری از فاکتورهای مهم و اساسی در رابطه با سلامت و نشاط اجتماعی نقش دارند. مهم‌ترین فاکتورها رابطه پیشرفت تکنولوژی، عدالت در جامعه، احساس عدالت، امنیت و احساس امنیت و… است. یکی از فاکتورها و مؤلفه‌های نشاط اجتماعی امیدبخشی و امیدآفرینی است و همه انسانها نیاز به امیدواری دارند. به‌طور کلی همه انسانها باید به یکدیگر امید ببخشند. مؤلفه‌ای که در جایگاه ویژه قرار دارد، تلاش مداری است، زیرا ارزش انسانها در سایه تلاش است و فرد تلاش‌مدار، نشاط دارد.مطالعات اخیر نشان داده است خانواده‌هایی که در حالت گسترده هستند و در یک خانه چند نسل زندگی کرده‌اند امید به زندگی بالا، ارتباطات عاطفی قوی و عمر طولانی‌تری دارند. از اینرو شخصیت در نشاط نیز تأثیرگذار است. افراد خوش‌بین، دارای اعتمادبه‌نفس بالایی هستند و در مقابل افرادی که دارای مشخصه‌های بدبینی هستند، شخصیت متزلزل داشته و به نشاط نمی‌رسند.یکی از مؤلفه‌هایی که جای بحث و بررسی دارد وضعیت
محیط و شرایط زندگی است. بسط و گسترش روحیه نشاط، امیدواری، اعتماد اجتماعی و هنجارهای اجتماعی از اولویت‌هایی است که باید حائز اهمیت قرار گیرد.
آگاه کردن مردم و فرهنگ‌سازی مهم تلقی می‌شود. ظرفیت‌های اجتماعی جامعه امروز به لحاظ ملی و دینی در نشاط اجتماعی تأثیرگذار است و جامعه امروز دارای ظرفیت‌های بالایی است که این به دلیل تلفیق دین و ملیت است و نشاط در توسعه به سلامت و سلامت قشرهای جامعه نیز نقش دارد. بنابراین با برنامه‌ریزی دقیق برای رفع مشکلات جامعه، مردم در رفاه اجتماعی بهتری زندگی خواهند کرد که اینیکی از مؤلفه‌های توسعه در هر کشوری است.پیشرفت علوم و توجه به سلامت افراد جامعه موجب شده که توجه به نشاط اجتماعی بعد تازه‌ای به خود بگیرد. به گفته جامعه شناسان شادییک پدیده زودگذر و لحظه‌ای است اما نشاط یک احساس بادوام و پایدار است که در نهایت آرامش و امنیت را برای فرد به همراه دارد. بنابراین نشاط اجتماعییک امر سطحی و زودگذر نیست که بتوان با برنامه‌های سطحی و ناپایدار به آن دست یافت؛ بلکه باید به صورت ریشه‌ای و عمیق این نشاط را به جامعه تزریق کرد. اینجاست که پس از ایجاد نشاط در فرد و جامعه، شاهد پویایی، رشد، پیشرفت و نوآوری و افزایش روح امید در افراد خواهیم بود.نشاط اجتماعی می‌تواند بسیاری از فشارهای روحی و روانی افراد را کاهش دهد که به تبع آن موجب افزایش کارایی و راندمان افراد در تمامی سطوح خواهد شد. زیرا زمانی می‌توان به سلامت جامعه دست یافت که تک تک افراد اجتماع از شادابی و نشاط و احساس رضایتمندی برخوردار باشند. مقام معظم رهبری سال 91 را به نام تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی نامیده‌‌اند و همه مردم و مسئولین را به همت بیشتر برای جبران عقب‌ماندگیهای گذشته فراخوانده‌اند. در این میان سازمان بهزیستی و وزارت ورزش و جوانان و وزارت رفاه و تامین اجتماعی می‌توانند با تحقیقو پژوهش و در اولویت قرار دادن موضوع نشاط در جامعه اقدامات مؤثر و مفیدی در این زمینه انجام دهند. چنانچه همانند بسیاری از آسیبهای اجتماعی به این موضوع هم کم توجهی کنیم، در آینده‌ای نه چندان دور شاهد یک آسیب اجتماعی جدید خواهیم بود که این بار علاوه بر تأثیرات منفی در جامعه با جسم و روح انسانها هم سرو کار دارد. بنابراین همه دولتمردان و برنامه ریزان در امر تعلیم و تربیت و فرهنگ جامعه باید تلاش کنند با برنامه ریزی و سیاستگذاری صحیح و ریشه‌ای این روحیه نشاط را در جامعه تقویت کنند و در جهت ارتقای آن بکوشند.